Ena Jansen – Bijna familie
Nomahobe Magadlela. Oftewel Cecilia. Voor het gemak van de blanken, want Xhosa-namen zijn moeilijk uit te spreken, weet je, met al die klikklanken.
Cecilia is de zwarte vrouw die op donderdagen het huis van Ena Jansen in Melville, Johannesburg, schoonmaakte en daar kennismaakte met de vele buitenlanders die Ena gastvrij uitnodigde in haar gezellige huis. Cecilia zelf, en ook haar levensomstandigheden, worden de inspiratiebron voor de studie/het boek van Jansen. Want hoewel Bijna familie werkelijk een ‘studie’ is, leest het als een roman. Ik stel me echter zo voor dat het pas geschreven kon worden, toen zij op grote afstand van haar onderwerp leefde, namelijk toen ze in Amsterdam ging wonen en werken en al snel benoemd werd tot hoogleraar Zuid-Afrikaanse Letterkunde aan de UvA.
De apartheid bleef in haar wereld natuurlijk een hot item. Hoewel het ook voor zwarte mannen een funest systeem was, was het welbeschouwd voor de vrouwen helemaal een drama. Hoe en waarom wordt duidelijk in Bijna familie. De pasjeswet, de groepsgebiedenwet, de avondklok, door dat alles werden de zwarte vrouwen diep getroffen, zij en hun kinderen. En belemmerd in hun persoonlijk leven. Jansen heeft haarfijn uitgezocht op welke manier deze vrouwen het slachtoffer werden. Met Cecilia als voorbeeld: ook zij leed onder die wetten.
Daarna heeft ze in de Afrikaanse romans nageplozen hoe deze vrouwen in de blanke gezinnen leefden, hoe hun mevrouwen hen behandelden, hoe de relatie was tussen de kinderen en hun zwarte verzorgsters, heel vaak kun je hen zelfs ‘opvoedsters’ noemen, en daaruit kwam de titel van het boek Bijna familie voort. Ook hun leven naast hun werk heeft ze bekeken: hun vrienden, hun religie, hun woonsituatie. Soms waren hun omstandigheden heel erg slecht, verdienden ze heel weinig, werden er thuis kinderen ziek, liet hun man hen in de steek.
En hoe verging het de blanke schrijfsters die zich tegen de onmenselijke wetten keerden en hartverscheurende verhalen schreven? Ook die hadden haar aandacht. Laat ik er één noemen, een roman die jaren geleden ook in Nederland verscheen: Die swerfjare van Poppie Nongena, van Elsa Joubert. Een levensgrote aanklacht tegen de apartheid. In de Nederlandse versie geeft Jansen nog een overzicht van Nederlandse journalisten die hun standplaats in Johannesburg hadden, die vast van plan waren anders met hun huisbediende om te gaan, en hoe dat jammerlijk mislukte.
Kortom: Bijna familie is een belangwekkend boek. En o ja, Cecilia is weer helemaal Nomahobe Magadlela, heeft een stuk grond gekregen in haar thuisland van de chief en een huis gebouwd, waarbij ze nu een moestuin heeft aangelegd en van haar (schamele) pensioen en van haar kleinkinderen geniet!
Woensdag 21 september komen Ena Jansen en andere Afrikaanse schrijvers in Lux, zaal 7, en worden zij geïnterviewd. Eromheen Afrikaanse muziek! Komt dat zien en horen!
Follow 
Het is een vreemd boekje, dat Sebastiaan Kort deze vrijdag uit onze ramsj lichtte: Graan van God, de brieven van Ignatius van Antiochië. Deze bisschop werd in de jaren 100 gearresteerd en vervoerd naar Rome, om daar voor de leeuwen gegooid te worden. We weten niet waarom, daarover schrijft hij zelf ook te weinig, maar we mogen er misschien vanuit gaan dat het iets met zijn geloof te maken had.
H
Even geduld ...
